sobota, 29 stycznia 2022

"Biedne istoty" Alasdair Gray

 

- Przebywam ostatnio w towarzystwie (...) pięknej, tak pięknej kobiety, McCandless, która zawdzięcza życie tym oto moim palcom... moim jakże zręcznym palcom!
- Z czego ją wyleczyłeś?  - spytałem.
- Ze śmierci.
- Chcesz powiedzieć, że ocaliłeś ją od śmierci.
- Częściowo tak, ale reszta to zręcznie przeprowadzone zmartwychwstanie.
- Mówisz od rzeczy, Baxter.
- A więc chodź i poznaj ją... przyda mi się cudza opinia. Jej stan fizyczny jest doskonały, lecz umysł nadal się jeszcze kształtuje; o tak, jej umysł ma przed sobą wspaniałe odkrycia.
 
 Na Biedne istoty (pełen tytuł książki brzmi: Biedne istoty: sceny z wczesnych lat życia doktora Archibalda McCandlessa inspektora szkockiej służby zdrowia), składają się trzy części: przedmowa z zestawem faktów potwierdzających, że Bella Baxter powstała dzięki cudom XIX-wiecznej szkockiej medycyny w ostatnim tygodniu lutego 1881 roku w Glasgow, oraz dwa inne świadectwa, stanowiące trzon opowieści. Pierwszy z nich to książka wydana własnym kosztem przez Archibalda McCandlessa, drugi to obszerny, uzupełniający i objaśniający pewne fakty list. Losy tych dwóch ostatnich dokumentów były zawikłane i ostatecznie unikalne, pierwsze wydanie książki McCandlessa zaginęło i czytelnik otrzymuje tylko wersję późniejszą, zredagowaną. Całość opowiada historię życia Belli Baxter od niesamowitego początku w pracowni doktora Baxtera (wszystkie skojarzenia z Frankensteinem są absolutnie uprawnione, chociaż Belli, zgodnie z imieniem, urody nie brakuje), aż do jej śmierci w roku 1946. Śledzenie kolei losu Belli, jej podróży, najrozmaitszych przygód, również miłosnych, jest fascynujące głównie dzięki świeżemu i niekonwencjonalnemu spojrzeniu, jakie Bella ma na życie w swojej epoce. Wszystko to tworzy niezwykle wciągającą i zabawną opowieść. 

 Powieść Graya jest niewątpliwie wyśmienitą zabawą literacką. Wpisuje się też w nurt obecny w XX i XXI-wiecznej literaturze brytyjskiej, w którym to pisarze oferują w swych dziełach wnikliwy i krytyczny osąd czasów wiktoriańskich, stylizując w różnym stopniu swoje powieści na utwory z tej epoki. Następujące książki mogą tu być przykładami: Szerokie Morze Sargassowe Jean Rhys, Kochanica Francuza Johna Fowlesa, Złodziejka Sarah Waters, Szkarłatny płatek i biały Michela Fabera. Wszystkie wyżej wymienione powieści podejmują grę z czytelnikiem w bardzo odrębny, swoisty dla siebie sposób, przykładowo: książka Jean Rhys to prequel do Dziwnych losów Jane Eyre Charlotte Brontë, jednym zaś z głównych tematów Kochanicy Francuza jest konstruowanie powieści. Mają one natomiast jedną rzecz wspólną. Każda z tych książek, Biedne istoty również, opowiada o sytuacji kobiet w tamtym okresie historycznym stawiając postać kobiecą w swoim centrum i pokazując proces jej emancypacji (wyjątkiem jest Szerokie Morze Sargassowe Rhys, w którym ukazany jest mechanizm odwrotny - zniewolenia). 

 Biedne istoty są książką o wiele lżejszą od wcześniej wspomnianych, bez pogłębionych portretów psychologicznych, za to z wartką wciągającą akcją, z dużą dawką humoru, także czarnego. Autor bardzo umiejętnie miesza ze sobą zmyślenie z faktami historycznymi i odniesieniami literackimi. Czytelnik świetnie się bawi zarówno formą pastiszu powieści wiktoriańskiej, jak i zgadywaniem motywów i aluzji literackich. Jeśli nie zgadnie, to nic nie szkodzi, zabawa i tak będzie przednia, a tytuły książek, z których autor obficie czerpał inspiracje zostaną mu podane pod koniec powieści, sprytnie wplecione w jej tekst. Należy jeszcze dodać, że Glasgow jest opisane z wielką sympatią, podobne uczucia budzą przedstawione w utworze liczne psy i dwa specyficznie króliki. Pod tą przyjemną warstwą kryje się, owszem, ostra krytyka społeczna epoki wiktoriańskiej i kolonializmu, acz dalej utrzymana w lekkiej formie (ton bardziej serio pobrzmiewa chyba tylko, gdy Bella styka się z nędzą). Przy tym, to krytyczne spojrzenie zabarwione jest optymizmem wynikającym z wiary w możliwość zmiany. Jak mówi jedna z postaci - oczekujemy lepszej przyszłości, ponieważ czynnie ją tworzymy.

sobota, 8 stycznia 2022

10 najlepszych powieści roku 2021

Rok 2021 był dla mnie bardzo dobrym rokiem czytelniczym. Trzydzieści siedem książek, czyli około połowa przeczytanych przeze mnie utworów trafiła na listę moich ulubionych. W moich lekturach dominowały powieści, więc poniżej lista dziesięciu najlepszych i najbardziej ulubionych, ale najpierw krótko o książkach, które z różnych względów nie znalazły się w tym zestawieniu. Jeszcze jedno zastrzeżenie: w podsumowaniu znajdują się książki przeczytane przeze mnie w 2021 roku niezależnie od daty wydania. 

1. Najlepszy tom poezji - Dzikie brzoskwinie. Antologia poetek amerykańskich, czyli bardzo szeroki wybór poezji amerykańskiej pisanej przez kobiety od Emily Dickinson po laureatkę Nagrody Nobla z roku 2020 Louise Glück. Wyboru utworów i większości tłumaczeń dokonała Julia Hartwig, której trzy tomiki poezji też przeczytałam. Szczególnie podobało mi się jej Spojrzenie.

2. Najlepsza literatura non fiction. Z przeczytanej w ubiegłym roku literatury non fiction dwie książki wydają mi się szczególnie wartościowe: Chamstwo Kacpra Pobłockiego i Niewidzialne kobiety. Jak dane tworzą świat skrojony pod mężczyzn Caroline Criado Perez. Pierwsza jest przypomnieniem wypartej, bo nieistniejącej powszechnie w świadomości Polaków, ich własnej historii. Opowiada o pańszczyźnie i związanej z nią przemocy i wyzysku, przy czym jest to opis szeroki, wieloaspektowy, umiejscowiony w międzynarodowym kontekście. Druga to książka, którą nie czyta się łatwo, bo przez swą szczegółowość bywa momentami nużąca. Uświadamia jednak istniejącą systemową nierówność kobiet i mężczyzn w wielu obszarach życia poczynając od projektowania przedmiotów, warunków pracy, programów pomocowych, a kończąc na medycynie i badaniach medycznych.

3. Najlepsza książka rozrywkowa - Trylogia Zimowej Nocy Katherine Arden, czyli fantastyka, na pograniczu literatury dla młodzieży. Znakomicie napisana, czerpiąca pełnymi garściami z folkloru rosyjskiego, wciągająca powieść, od której nie można się oderwać. Opowiada historię dziewczyny obdarzonej magicznymi mocami i żyjącej w średniowiecznej Rusi. Całość ma cudowny klimat opowiadanych wieczorami, zimową porą, długich, pełnych przygód baśni.

4. Najlepiej wykreowana bohaterka/bohater. Kategoria ciut naciągana, bo wszystkie wymienione w tym zestawieniu książki mają świetnie nakreślone postacie i stworzona tylko po to, by wspomnieć o Dorosłych Marie Aubert, w których autorce udało się stworzyć szalenie wiarygodną antypatyczną bohaterkę, która wzbudza, oprócz silnej niechęci, współczucie i zrozumienie.

5. Najlepsza książka dla dzieci i młodzieży - Comedy Queen Jenny Jägerfeld. Bardzo wzruszająca, nagradzana powieść szwedzkiej autorki o jedenastolatce, która usiłuje sobie poradzić z nagłą śmiercią matki.

6. Najlepsza książka o książkach - O pisaniu Margaret Atwood. Zbiór esejów przyglądający się pisaniu, pisarzom, pisarkom, a także czytelnikom z wielu punktów widzenia. Lektura lekka, skrząca się dowcipem, erudycyjna z silnymi wątkami autobiograficznymi.

7. Najlepsza książka Stanisława Lema przeczytana z okazji Roku Lema to oczywiście jego najbardziej znana powieść, czyli Solaris, która przy powtórnej lekturze okazała się jeszcze lepsza niż przy poprzedniej. Jeśli miałabym nie liczyć powtórek to najlepszą książką tego autora przeczytaną w roku 2021 byłby Szpital Przemienienia.

Poniżej dziesięć najlepszych powieści w kolejności takiej, jak je czytałam. O większości tych książek pisałam też na blogu, więc poniżej o każdej pozycji tylko kilka słów.

10 najlepszych powieści 2021

1. Jesień Ali Smith - utkana ze wspomnień i snów przeniknięta jesienną atmosferą przemijania opowieść o niezwykłej przyjaźni. Jednocześnie książka bardzo zanurzona w literaturę, sztukę i politykę.

2. Pałac lodowy Tarjei Vesaas  - niezwykła książka, która za pomocą zimowych obrazów opowiada o stracie, przeżywaniu żałoby i ludzkiej solidarności.

3. Cudze słowa  Wit Szostak  - wielogłosowa, fascynująca powieść o współczesności równolegle zanurzona w mitach, opowiadająca o ich budowaniu i dekonstrukcji.

4. Poufne Mikołaj Grynberg - powieść w formie krótkich migawek z życia współczesnej rodziny żyjącej w cieniu Zakłady. Jest to autobiograficzna książka napisana z ogromną wrażliwością i wyczuciem. 

5. Świetlista republika Andres Barba - świetna powieść o skomplikowanych wyobrażeniach i emocjach, które ludzie mają w związku z dziećmi z fascynującym pomysłem wyjściowym: w pewnym południowoamerykańskim miasteczku leżącym na skraju dżungli pojawia się zorganizowana grupa dzikich dzieci.

6. Ostatnie stadium Nina Lykke - pełna zgryźliwego humoru znakomita powieść mówiąca krytycznie o współczesnym społeczeństwie, poruszająca, między innymi, problem kryzysu wieku średniego i wypalenia zawodowego.

7. Podróżny i światło księżyca Antal Szerb - mniej znany klasyk literatury węgierskiej. Dla bohatera podróż poślubna po Włoszech jest okazją do powrotu myślami do przeżyć wczesnej młodości. Książka Szerba to opowieść o tęsknocie, być może złudnej, za wolnością i innym życiem niż to, które się prowadzi.

8. Siddhartha Hermann Hesse - krótka, bardzo silnie inspirowana buddyzmem powieść o poszukiwaniu własnej drogi i sensu życia.

9. Piranesi Susanna Clarke - bardzo oryginalna, fascynująca powieść z gatunku fantastyki nagrodzona Women's Prize for Fiction w roku 2021, którą można odczytywać na wielu poziomach.

10. Niebieska Księga z Nebo Manon Steffan Ros - niewielkich rozmiarów przejmująca historia rodzinna o życiu po upadku cywilizacji.


sobota, 1 stycznia 2022

Wiersz na styczeń

Sprzeczności


1.
Spójrz,   to styczeń   najgorsze natarcie 
jest jeszcze przed nami nie daj się uwieść
tymi miękkimi szarymi popołudniami   tymi zachodami słońca
wyciętymi z różowej i fioletowej bibułki   myślą
że dni stają się dłuższe
Nie daj się zwieść przesileniem dnia z nocą
nasze życie będzie zawsze kotłem sprzeczności 
najgorszy moment zimy może nadejść w kwietniu
kiedy świadkowie uparcie milczą   nasze ciała
trudzą się bez przekonania
a nasze myśli drętwieją wobec 
arsenału codziennych doświadczeń
tego powalającego życia o tępych ostrzach 

____________
Autor: Adrienne Rich
Przełożyła: Julia Hartwig
Źródło: Dzikie brzoskwinie Antologia poetek amerykańskich Wydawnictwo Sic! Warszawa 2003