sobota, 29 stycznia 2022

"Biedne istoty" Alasdair Gray

 

- Przebywam ostatnio w towarzystwie (...) pięknej, tak pięknej kobiety, McCandless, która zawdzięcza życie tym oto moim palcom... moim jakże zręcznym palcom!
- Z czego ją wyleczyłeś?  - spytałem.
- Ze śmierci.
- Chcesz powiedzieć, że ocaliłeś ją od śmierci.
- Częściowo tak, ale reszta to zręcznie przeprowadzone zmartwychwstanie.
- Mówisz od rzeczy, Baxter.
- A więc chodź i poznaj ją... przyda mi się cudza opinia. Jej stan fizyczny jest doskonały, lecz umysł nadal się jeszcze kształtuje; o tak, jej umysł ma przed sobą wspaniałe odkrycia.
 
 Na Biedne istoty (pełen tytuł książki brzmi: Biedne istoty: sceny z wczesnych lat życia doktora Archibalda McCandlessa inspektora szkockiej służby zdrowia), składają się trzy części: przedmowa z zestawem faktów potwierdzających, że Bella Baxter powstała dzięki cudom XIX-wiecznej szkockiej medycyny w ostatnim tygodniu lutego 1881 roku w Glasgow, oraz dwa inne świadectwa, stanowiące trzon opowieści. Pierwszy z nich to książka wydana własnym kosztem przez Archibalda McCandlessa, drugi to obszerny, uzupełniający i objaśniający pewne fakty list. Losy tych dwóch ostatnich dokumentów były zawikłane i ostatecznie unikalne, pierwsze wydanie książki McCandlessa zaginęło i czytelnik otrzymuje tylko wersję późniejszą, zredagowaną. Całość opowiada historię życia Belli Baxter od niesamowitego początku w pracowni doktora Baxtera (wszystkie skojarzenia z Frankensteinem są absolutnie uprawnione, chociaż Belli, zgodnie z imieniem, urody nie brakuje), aż do jej śmierci w roku 1946. Śledzenie kolei losu Belli, jej podróży, najrozmaitszych przygód, również miłosnych, jest fascynujące głównie dzięki świeżemu i niekonwencjonalnemu spojrzeniu, jakie Bella ma na życie w swojej epoce. Wszystko to tworzy niezwykle wciągającą i zabawną opowieść. 

 Powieść Graya jest niewątpliwie wyśmienitą zabawą literacką. Wpisuje się też w nurt obecny w XX i XXI-wiecznej literaturze brytyjskiej, w którym to pisarze oferują w swych dziełach wnikliwy i krytyczny osąd czasów wiktoriańskich, stylizując w różnym stopniu swoje powieści na utwory z tej epoki. Następujące książki mogą tu być przykładami: Szerokie Morze Sargassowe Jean Rhys, Kochanica Francuza Johna Fowlesa, Złodziejka Sarah Waters, Szkarłatny płatek i biały Michela Fabera. Wszystkie wyżej wymienione powieści podejmują grę z czytelnikiem w bardzo odrębny, swoisty dla siebie sposób, przykładowo: książka Jean Rhys to prequel do Dziwnych losów Jane Eyre Charlotte Brontë, jednym zaś z głównych tematów Kochanicy Francuza jest konstruowanie powieści. Mają one natomiast jedną rzecz wspólną. Każda z tych książek, Biedne istoty również, opowiada o sytuacji kobiet w tamtym okresie historycznym stawiając postać kobiecą w swoim centrum i pokazując proces jej emancypacji (wyjątkiem jest Szerokie Morze Sargassowe Rhys, w którym ukazany jest mechanizm odwrotny - zniewolenia). 

 Biedne istoty są książką o wiele lżejszą od wcześniej wspomnianych, bez pogłębionych portretów psychologicznych, za to z wartką wciągającą akcją, z dużą dawką humoru, także czarnego. Autor bardzo umiejętnie miesza ze sobą zmyślenie z faktami historycznymi i odniesieniami literackimi. Czytelnik świetnie się bawi zarówno formą pastiszu powieści wiktoriańskiej, jak i zgadywaniem motywów i aluzji literackich. Jeśli nie zgadnie, to nic nie szkodzi, zabawa i tak będzie przednia, a tytuły książek, z których autor obficie czerpał inspiracje zostaną mu podane pod koniec powieści, sprytnie wplecione w jej tekst. Należy jeszcze dodać, że Glasgow jest opisane z wielką sympatią, podobne uczucia budzą przedstawione w utworze liczne psy i dwa specyficznie króliki. Pod tą przyjemną warstwą kryje się, owszem, ostra krytyka społeczna epoki wiktoriańskiej i kolonializmu, acz dalej utrzymana w lekkiej formie (ton bardziej serio pobrzmiewa chyba tylko, gdy Bella styka się z nędzą). Przy tym, to krytyczne spojrzenie zabarwione jest optymizmem wynikającym z wiary w możliwość zmiany. Jak mówi jedna z postaci - oczekujemy lepszej przyszłości, ponieważ czynnie ją tworzymy.

8 komentarzy:

  1. Kurczę - nie słyszałam o tej książce, a z tego co piszesz to mogłaby mi się spodobać. Tym bardziej, że ciekawi mnie epoka wiktoriańska. Zatem zapisuję na listę i mam nadzieję, że uda mi się ją znaleźć np. w bibliotece.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Książka wyszła w Polsce w latach dziewięćdziesiątych i chyba nigdy nie była specjalnie popularna, więc chyba najszybciej będzie ją można znaleźć właśnie w bibliotece. Dobrze się bawiłam przy jej czytaniu, więc polecam.:)

      Usuń
  2. Lubię takie różnorodności (formalne i ujęcia tematu), więc zapisuję tytuł ^^

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Mam nadzieję, że gdy kiedyś sięgniesz to Ci spodoba. :)

      Usuń
  3. To jedna z książek, którą przeczytałem w początkowych okresach blogowania, kiedy jeszcze nie każdej poznanej pozycji poświęcałem wpis, i ów tytuł znalazł się wśród tych nieszczęśników. Zatem bardzo dziękuję za przypomnienie tej literackiej ciekawostki! Ogólne wrażenia, na tyle, na ile pamiętam, były bardzo zbliżone do Twoich - to interesująca zabawa literacka i gra konwencją, a przy tym całkiem ciekawy przekaz.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Proszę bardzo :)
      Chyba nie osiągnę takiego poziomu blogowania, aby zamieszczać opinie o wszystkich książkach, które czytam. Piszę tylko o tych, które robią na mnie największe wrażenie.

      Usuń
  4. Kolejna ciekawa książka, którą chcę poznać :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. :)
      Może zainteresuje Cię fakt, że będzie ekranizacja tej powieści w reżyserii Lanthimosa. W roli Belli Baxter wystąpi Emma Stone.

      Usuń

Dziękuję za komentarze. Uprzejmie proszę o kilka słów opisu, jeśli ktoś zamieszcza link.