"Dom" Toni Morrison

Ten dom jest obcy(...) Czemu więc, mówcie, zamek w jego drzwiach pasuje pod mój klucz?

 Frank Money jest weteranem wojny w Korei cierpiącym na zespół stresu pourazowego. Nadużywa alkoholu pogrążając się w poczuciu winy i nienawiści do samego siebie. Z tego stanu wyrywa go wiadomość, że jego młodsza o kilka lat siostra Cee jest ciężko chora i okoliczności, z powodu których znalazła się w takim stanie są niejasne i podejrzane. Wyrusza więc na południe Stanów Zjednoczonych, aby ją odnaleźć i zabrać do domu, do rodzinnej miejscowości, z której kiedyś oboje uciekli w poszukiwaniu dla siebie lepszego miejsca do życia. 

 Dom to portret Ameryki z lat pięćdziesiątych. Książka osadzona jest w środowisku osób czarnoskórych i skupia się głównie na relacjach rodzinnych przedstawionych na tle ówczesnych warunków społecznych. Codziennością obok niedostatku jest tu przemoc, wyzysk i rasizm. Brak tu epatowania okrucieństwem, ale brutalność rzeczywistości pokazana jest dobitnie. Stany Zjednoczone to miejsce pełne agresji i bezprawia skierowanego w stronę osób ciemnoskórych. To dla nich obcy dom. 

 

 Całość napisana jest prosto, oszczędnym i pięknym językiem, z jasnym przekazem dla czytelnika. Jest to jednak mistrzowska prostota pokazująca niuanse, dzięki czemu, udaje się przedstawić bardzo realistycznie obraz traumy wojennej, czy wiarygodnie pokazać dynamikę relacji między rodzeństwem: ktoś, kto kiedyś potrzebował wsparcia, staje się na tyle silny, by go teraz udzielić. Bratersko-siostrzana miłość jest dla obojga ratunkiem. Toni Morrison pokazuje ogromną biedę, mierzenie się, z którą tak wyczerpuje, że ludziom nie starcza już sił na troskę o najbliższych. Przedstawia, jak ten brak opieki rodzicielskiej, nasiąkanie powszechnie występującą przemocą, fundamentalnie wpływa na życie dzieci. W dzieciństwie rodzeństwo znajdowało oparcie tylko w sobie nawzajem, podobnie dzieje się w dorosłym życiu. Ta więź daje siłę, aby poradzić sobie z dręczącymi wspomnieniami wojny, podjąć próbę odzyskania siebie i swojej godności. Jak stwierdza Frank: Kim jestem bez niej - tej niedożywionej dziewczynki o smutnych wyczekujących oczach? Za nią pierwszą wziąłem na siebie odpowiedzialność. Gdzieś głęboko w niej tkwił mój sekretny obraz samego siebie - silnego i dobrego. 

 

  Na drugim planie powieści na uwagę zasługuje krąg kobiet z rodzinnej miejscowości Franka i Cee, świetnie sportretowany jako zbiorowość. Brały odpowiedzialność za własne życie, za każdą rzecz, każdą istotę, która potrzebowała ich pomocy. Brak zdrowego rozsądku u innych irytował je, ale nie dziwił. Udzielona przez te kobiety pomoc jest bardzo cenna. Jest ofiarowaniem ogromnego wsparcia, zwłaszcza Cee. Jednak to przede wszystkim więź między rodzeństwem daje im obojgu siłę, by pogrzebać tragiczną przeszłość i wziąć odpowiedzialność za własne życie. Ruszyć dalej i żyć, najlepiej jak się da. Dom bowiem to też książka o postanowieniu, że będzie się samodzielnie decydować o własnym losie, czyli po prostu o stawaniu się wolnym człowiekiem.