"Szkarłatna litera", Nathaniel Hawthorne

 Nathaniel Hawthorne to klasyk literatury amerykańskiej poruszający w swojej twórczości dylematy moralne i religijne, czego sztandarowym przykładem może być jego najbardziej znana powieść Szkarłatna litera opowiadająca o grzechu, karze i odkupieniu. W pewnym okresie swojego życia Hawthorne należał do kręgu transcendentalistów, znał Emersona,Thoreau i zapewne zgadzał się z przekonaniami głoszonymi przez ten ruch filozoficzny, takimi jak: umiłowanie natury, nacisk na indywidualizm, autonomiczność jednostki w dochodzeniu do prawd moralnych czy religijnych. Z tego punktu widzenia przedstawiona jest w powieści krytyka religii w formie instytucjonalnej, szczególnie purytanizmu z jego rygoryzmem religijnym prowadzącym do nietolerancji i okrucieństwa.

 Akcja Szkarłatnej litery rozgrywa się bowiem w siedemnastym wieku w Nowej Anglii, w purytańskim mieście Salem. Główną bohaterką powieści jest Hester Prynne, która za grzech cudzołóstwa, czego dowodem jest urodzenie nieślubnego dziecka, skazana zostaje nie tylko na wiezienie, ale też na publiczne naznaczenie. Musi nosić do końca życia literę A jak adultery (cudzołóstwo) na ubraniu. Dopóki nie ujawni nazwiska swojego wspólnika w grzechu, dopóty zmuszona jest też stawać na szafocie będąc żywym kazaniem o niegodziwości ku pouczeniu moralnemu innych.

 Szkarłatna litera jest prozą bardzo dziewiętnastowieczną w swojej powolnej, skupionej na opisie narracji, a także w niektórych rozwiązaniach fabularnych - żaden szanujący się współczesny autor nie uśmierciłby swojej postaci w sposób, w jaki to zostało zrobione w powieści. Broni się ona natomiast bogatą symboliką, opisami przyrody współgrającymi z uczuciami bohaterów i bardzo umiejętnie budowanym w wielu scenach napięciem (na przykład, gdy niektórzy usiłują ukryć, a inni odsłonić prawdę). Przede wszystkim książka, przy całym swoim moralistycznym charakterze, jest niejednoznaczna i unika ostatecznych rozstrzygnięć, także etycznych. Raczej pokazuje proces, długi i bolesny, budowania przez jednostkę niezależnych, własnych osądów moralnych i idących za nimi decyzji. Dlaczego, przykładowo, Hester milczy stojąc na szafocie? Z chęci ochrony ukochanego? Poczucia winy? Dumy czy może nawet buntu? Litera, którą nosi na piersi została przez nią bardzo ozdobnie i kunsztownie wyhaftowana. 

 Świetne w Szkarłatnej Literze jest również pogłębione i bardzo prawdziwe ujęcie psychiki bohaterów. Hester jest oddaną i dobrą matką, ale w jej stosunku do dziecka jest pewna dwuznaczność - dziecko jest owocem grzechu, stąd też jej obawa o jego charakter i przyszłość. Dziewczynka podskórnie czuje napięcie i odbija się to na jej zachowaniu, co pogłębia wyrzuty sumienia matki. Ta relacja jest dobrze napisana i stanowi świetne dopełnienie do istniejącego na pierwszym planie trójkąta miłosnego, przy czym romans jest sprawą przeszłości, czytelnikowi pokazuje się jego skutki, gdzie dominującymi uczuciami są poczucie winy i chęć zemsty. Tak określa to Hester: Błąkamy się w tym ponurym labiryncie zła i potykamy się na każdym kroku o winy, jakie rozsieliśmy na naszych ścieżkach. W tym wieloletnim splątaniu emocjonalnym, składającym się z miłości, zazdrości, pogardy, nienawiści, w którym tkwią bohaterzy, powieść zdaje się, po pierwsze, budować pewną hierarchię zła - cięższym grzechem od cudzołóstwa jest obłuda moralna i nienawiść. Po drugie bardzo dobrze pokazuje ogromne koszty psychiczne ukrywania prawdy, stąd podkreślenie jej znaczenia, które najpełniej wybrzmiewa w komentarzu narratora pod koniec utworu: Wśród wielu nauk moralnych, jakie nam się nasuwają (...) tylko jedną ujmiemy w sentencję: Żyjcie prawdą, Żyjcie prawdą, Żyjcie prawdą.