10 najlepszych opowiadań Stanisława Lema

 Poniżej znajduje się lista moich ulubionych opowiadań Lema. Przy jej tworzeniu korzystałam z następujących zbiorów: Fantastyczny Lem, Opowieści o pilocie Pirxie i Zagadka. Fantastyczny Lem to antologia opowiadań wybranych przez czytelników. Tak głosi przynajmniej podtytuł. Jednak z posłowia wynika, że nie do końca tak było. Zbiór jest wynikiem pewnego kompromisu. Nie zagłębiając się w szczegóły, wydawnictwo przeprowadziło plebiscyt wśród czytelników, by na końcu pozwolić Lemowi wykreślić z listy niezbyt lubiane przez niego utwory. Wśród piętnastu opowiadań składających się na tę antologię dominują te z powszechnie znanych książek: Dzienników gwiazdowych, Doskonałej próżni, Cyberiady, Bajek robotów. Stanowi więc ten zbiór dobry przegląd krótkich utworów Lema i punkt wyjścia do dalszej lektury. Nie do końca jednak mnie ten wybór przekonał, bo brakuje w nim kilku opowiadań, które bardzo lubię, więc sięgnęłam jeszcze do Opowieści o pilocie Pirxie i Zagadki - tomu opowiadań z lat dziewięćdziesiątych, który zawiera teksty osobne, niepasujące do żadnego z wyżej wymienionych cykli utworów. Z dotychczas przeczytanych opowiadań Lema zamieszczone poniżej podobały mi się najbardziej. Kolejność na liście jest alfabetyczna. 

 

1. Alister Waynewright "Being Inc." 

Opowiadanie ze zbioru Doskonała Próżnia, na który składają się recenzje nieistniejących książek. Tu mamy omówienie książki Alistera Waynewrighta opowiadającej o świecie, w którym wydarzenia, zachodzące w życiu nabywa się w firmach, specjalizujących się w takiej działalności. Utwór jest dlatego interesujący, że pokazuje niepokojące zacierania się różnicy między tym co sztucznie wytworzone a przypadkowe, naturalne.

2. Ananke 

Ostatni utwór ze zbioru Opowieści o pilocie Pirxie. Rzecz dzieje się na Marsie, w okresie jego intensywnej kolonizacji i wszystko, co niezbędne do życia należy dostarczać z Ziemi. Niestety pierwszy olbrzymi statek dostawczy, który miał lądować na Marsie ulega dziwnemu wypadkowi. Pirx stara się pomóc w śledztwie. To powiadanie jest tak poruszające, bo jego tytuł - Ananke, które to słowo oznacza grecką boginię, będąca uosobieniem konieczności - ściśle współgra, i to na wielu poziomach, z treścią: z zachodzącymi w opowiadaniu wydarzeniami i decyzjami podejmowanymi przez bohaterów.  

3. Ciemność i pleśń 

Mroczna, choć nie pozbawiona specyficznego humoru opowieść o niebezpiecznym wynalazku, który trafia do osoby niczego nieświadomej. 

4. Formuła Lymphatera 

To jedno z serii opowiadań o naukowcach, w których granica między genialnością a szaleństwem zostaje zatarta i czytelnik nie ma pewności, czy bohaterowie naprawdę dokonali przełomowego odkrycia, jak sami twierdzą, czy też nie. Lemowi zaś ten utwór służy do poruszenia jednego z jego ulubionych tematów - istnienia sztucznej lub poza ziemskiej świadomości o inteligencji znacznie przewyższającej ludzką i konsekwencji z tego wynikających.  

 

5. Inwazja z Aldebarana  

Zabawne opowiadanie o inwazji obcych na Ziemię. Napisanie czegoś więcej o Inwazji z Aldebarana byłoby zepsuciem przyjemności z lektury.

 

6. Jak Erg Samowzbudnik bladawca pokonał

Bajka będąca w gruncie rzeczy wersją baśni o Śpiącej Królewnie. Podobnie jak jak inne utwory zamieszczone w Bajkach robotów jest groteskową opowieścią osadzoną w świecie przyszłości, w którym roboty opowiadają swoim dzieciom bajki na dobranoc często strasząc je bladawcem - istotą z pozoru słabą i kruchą, obdarzoną jednak przyrodzoną chytrością i jadowitą niesłychanie. 

 

7. Jak ocalał świat 

Jedno z opowiadań z cyklu Cyberiada. Nie znajduje się w żadnej książce pokazanej na zdjęciu, ale pamiętam je bardzo dobrze, bo to chyba pierwsze opowiadanie Lema jakie przeczytałam. Bohaterami tej zabawnej opowieści, podobnie jak całej Cyberiady są dwaj zaprzyjaźnieni ze sobą konstruktorzy (prawie wszechmocne, antropomorficzne roboty): Trurl i Klapaucjusz, którzy nieustanie ze sobą rywalizują. Otóż Trurl, aby się popisać przed Klapaucjuszem pokazuje mu zbudowaną przez siebie maszynę potrafiącą stwarzać rzeczy na literę n. Klapaucjusz usiłuje udowodnić, że maszyna jest do niczego i oczywiście wynikają z tego same kłopoty.

8. Maska

Bardzo niezwykłe opowiadanie stojące gdzieś na skrzyżowaniu science fiction i fantasy (może nawet horroru, bo wprost z tego gatunku wyjęta jest scena z lustrem). Oto mamy napisaną w pierwszej osobie opowieść, najpierw o narodzinach świadomości, potem o odkrywaniu siebie, swojego powołania. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: kim naprawdę jestem prowadzi do pytań o wolną wolę i możliwość wyboru.

9. Podróż dwudziesta pierwsza

Ten utwór należy do zbioru Dzienników gwiazdowych, których głównym bohaterem jest Ijon Tichy, niestrudzony badacz kosmosu i obcych cywilizacji. W Podróży dwudziestej pierwszej trafia na planetę, na której zaszło szereg rewolucji biotycznych obdarzających mieszkańców tego świata absolutną wolnością w zakresie kształtowania swojego ciała i psychiki. Konsekwencje takiej wolności pokazane są z rozmachem w sposób satyryczno-groteskowy. Wszystko to służy postawieniu pytań o relacje między biologią a wiarą.

 

10. Terminus

Drugi w tym zestawieniu tekst z Opowieści o pilocie Pirxie, z charakterystycznym dla tego zbioru utworów tematem. Mianowicie opowiadają one o zjawiskach, rzeczach dziejących przy zetknięciu się człowieka i maszyny. Oto Pirx ma sterować dużą przestarzałą rakietą, która owszem przeszła remont, ale widać, że wymieniono tylko części niezbędne do lotu, reszta nosi wyraźne ślady zniszczeń. Na wyposażeniu znajduje się też stary robot, który bezwiednie odtwarza tragiczne losy poprzedniej załogi statku kosmicznego.