"Song nauczycielki" Vigdis Hjorth

 Być dobrym! Pewnie, kto by chciał być zły? (Bertolt Brecht)

  Song nauczycielki to znakomita książka o zaskakujących i skomplikowanych relacjach między życiem a sztuką, o tym, że czasami ta ostatnia pozwala wydobyć na powierzchnię, to co jest w człowieku głęboko ukryte. Lotte, bohaterka powieści Vigdis Hjorth, jest w średnim wieku, ma piękny dom w centrum Oslo, kupiony okazyjnie, serdeczne relacje z innymi, także rodzinne. Wprawdzie jej córka i wnuki mieszkają w Australii, więc za nimi tęskni, ale kontakt między nimi jest częsty, na ile to możliwe. Ma też dobrą, interesującą ją pracę. Prowadzi wykłady na temat twórczości Brechta dla pierwszego roku w wyższej szkole artystycznej. Studencki projekt video, w którym zdecydowała się uczestniczyć, mający pokazać wykładowców, ich codzienność, prowadzone przez nich zajęcia, oraz istniejące związki między życiem a nauczaniem, sprawia, że nic już potem nie będzie takie samo.

 

  Kilka tematów wydaje się w tej krótkiej powieści najważniejsze. Jest to historia o tym, jak postrzegamy siebie, a jak nas widzą inni, o złudzeniach, jakie sami tworzymy. I co się robi, gdy one się rozwiewają? Co się czuje, gdy zobaczy się siebie w dziele sztuki jak w lustrze? Tu rodzą się następne pytania, na ile to, co widać jest prawdziwym odbiciem, a na ile kreacją twórcy, bo film dokumentalny też jest przecież interpretacją rzeczywistości, w którym wybiera się pewne elementy, które w innym kontekście mogły by wybrzmieć inaczej. Zresztą, już samo poczucie bycia obserwowanym zmienia zachowanie człowieka. I dalej, gdzie jest granica między próbami przedstawienia prawdy, a nadużyciem czyjegoś zaufania. Czy ma się prawo używać się czyjegoś życia do swojego filmu, nie nawet, żeby pokazać prawdę (czy to jest usprawiedliwieniem?), tylko dla realizacji swojej wizji artystycznej. Wreszcie są też w powieści poruszane kwestie ściśle związane z twórczością Bertolta Brechta.

 Sporo się w tej książce opowiada się o wybranych dramatach tego niemieckiego pisarza, lekko je  nawet streszczając. Świetnym pretekstem do tego są zajęcia prowadzone przez Lotte. Jest to ciekawym zabiegiem literackim. Z jednej strony, pozwala zorientować się czytelnikowi, jakim Lotte jest wykładowcą, z drugiej wprowadza problem dobroci i współczucia, bo zasadniczym lejtmotywem w dziele Brechta jest pokusa bycia dobrym w świecie i okolicznościach, które dobroć uniemożliwiają. Co to znaczy być dobrym? Można zacząć od zastanawiania się, a tak robi Lotte, bo czuje się obserwowana i oceniana, co mówi o człowieku fakt, że posiada pięć par eleganckich butów, ręcznie szytych. To dobrze, że nie są to tanie buty robione przez dzieci w biednych krajach, że pracownicy, szyjący je w Europie zostali odpowiednio wynagrodzeni, ale przecież nie ma się, co do tego pewności. Albo, czy dawać jałmużnę żebrakom na ulicy? Co zrobić z wiedzą, że kupiło się okazyjnie mieszkanie, bo ktoś zbankrutował. To są niby drobiazgi, ale takie i podobne myśli nachodzą coraz częściej i intensywniej Lotte odkąd zgodziła się wziąć udział w filmie dokumentalnym, w którym, oczywiście, chce wypaść dobrze, co rodzi natychmiast pytania, zadawane przez nią samą o własną autentyczność i wiarygodność. Jeśli zaś zaczyna się kwestionować drobne rzeczy, to można skończyć na poddawaniu wątpliwość wszystkiego i trzeba od nowa wymyślić swoje życie. Znaleźć własną próbę odpowiedzi na problem moralnej odpowiedzialności jednostki wynikającej z faktu, że jest się częścią niesprawiedliwego sytemu rządzącego światem i prawie nic nie może z tym zrobić.